DOKTORLARA REKLAM YASAĞI

​

Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan “Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik” 29.07.2023 tarihli ve 32263 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

​

​

Reklam Yasağı Üzerine Genel Bir Bakış

​

İnsanların sosyal medyada harcadığı zamanın giderek artması nedeniyle, son dönemde çok sayıda işletme ve şirket, reklam ve tanıtım faaliyetlerini gazete, dergi, televizyon gibi konvansiyonel mecralardan dijital mecralara, özellikle de sosyal medyaya taşımış, reklam ve tanıtım faaliyetlerinin çok büyük bir bölümünü sosyal medya üzerinden gerçekleştirmeye başlamıştır.

​

Yalnızca ticari işletmeler değil, birçok serbest meslek erbabı da sosyal medya üzerinden tanınırlığını artırma çabası içine girmiştir. Birkaç serbest meslek faaliyeti dışında neredeyse bütün bağımsız çalışanların, sosyal medya kullanarak, sosyal medya üzerinden reklam vererek daha bilinir, daha tanınır ve daha popüler olup iş hacmini artırması mümkündür. Sosyal medya üzerinden tanıtım yapıp reklam verebilmek, düşük maliyeti ve çok geniş kitlelere kolayca erişebilme olanağı vermesi gibi nedenlerle küçük işletmeler ve serbest meslek mensupları için son derece cazip hâle gelmiştir. Örneğin bir klima tamircisinin, terzinin, marangozun, pastacının, ressamın, demircinin, kaportacının veya tesisatçının kendisiyle ilgili bilgi verip tanıtım yaparak, üretmiş olduğu eserleri ve yapmış olduğu işleri sosyal medya üzerinden tanıtmasında ve hatta sosyal medya üzerinden reklam vermesinde hukuki bir engel bulunmamaktadır.

​

Ancak ülkemizde doktorluk, diş doktorluğu, veterinerlik, avukatlık, mali müşavirlik gibi bazı serbest meslekler reklam yasağına tabidir. Mevzuat, yüksek eğitimli ve beyaz yakalı bu meslek erbabının kendisiyle ve icra ettiği işle ilgili bilgi paylaşmasını, kendisini ve mesleki faaliyetini tanıtmasını ve yaptığı işlerden bahsetmesini çok büyük ölçüde engellemektedir.

​

Oysaki bilim ve sanat hürriyeti, Anayasamızın 27. maddesiyle teminat altına alınmıştır. Anayasamızın 27. maddesine göre: “Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.” Görüldüğü üzere, bir ürün veya hizmetin, bir kurumun, bir kişinin ya da bir fikrin kitle iletişim araçları ile geniş kitlelere duyurulması ve benimsetilmesi faaliyeti olarak tanımlanan reklam faaliyeti Anayasada yer alan “açıklama ve yayma” hakkı kapsamındadır, dolayısıyla reklam ve tanıtımda Anayasaya aykırı bir durum bulunmamaktadır. Reklam ve tanıtım faaliyetlerinin ilgili alandaki rekabeti artırdığı ve bunun piyasadaki tüm aktörlerin lehine olduğu ise tartışmasız bir gerçektir.

​

Üstelik yukarıda belirttiğimiz doktorluk, diş doktorluğu, veterinerlik, avukatlık, mali müşavirlik gibi meslekler de hizmet sektörünü oluşturan diğer sektörlerdeki meslek mensupları ile benzer ekonomik koşullara tabidirler ve yüklü miktarda vergi vermektedirler. Üstelik, bu meslek erbabının sundukları hizmete ilişkin bir uyuşmazlık çıkması durumunda tüketici mahkemeleri görevlidir. Buna karşın, yüksek eğitimli ve beyaz yakalı bu meslek erbabı, tuhaf bir biçimde, mevzuat tarafından ekonomik bir faaliyet icra etmiyormuş gibi değerlendirilmektedir. Halbuki, bu meslek mensuplarının ücretsiz iş görme yasağı vardır. Ücretsiz olarak iş görmesi yasaklanan meslek gruplarının ücret kazanmak niyetliyle müşteri portföyünü geliştirmek ve iş hacmini artırmak amacıyla yaptıkları her türlü tanıtım faaliyetinin reklam yasağına takılması ve meslek mensuplarına yaptırım uygulanması büyük bir çelişkidir.

​

İlgili mevzuatın Anayasaya aykırılığı sorunsalı ayrı bir tartışma konusu olup, şimdilik bu hususu bir kenara bırakarak, sağlık alanı özelinde reklam ve tanıtım faaliyetlerinin güncel mevzuat açısından incelemesini yapacağız.

 

​

Güncel Mevzuata Detaylı Bir Bakış

​

Ülkemizde doktorluk uygulamalarının esaslarını belirleyen kanun, 11.04.1928 tarihli ve 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’dur (Bundan böyle kısaca “Tababet Kanunu” olarak anılacaktır.). Doktorlara reklam yasağı, kanuni dayanağını 95 yıl önce çıkan bu Tababet Kanunu’ndan almaktadır. Bu kanuna göre, doktorlar muayenehanelerinin adresini, muayene saatlerini ve uzmanlık alanları hakkına bildirim yapabilirler ancak doktorların bu sayılanlar dışında ilan, reklam vb. tanıtım faaliyetlerinde bulunmaları kesinlikle yasaktır.

​

Doktorlara reklam yasağı, 19.02.1960 tarihli ve 10463 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan ve 19.04.1960 tarihinde yürürlüğe giren Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi’nde (Bundan böyle kısaca “Nizamname” olarak anılacaktır.) de yer bulmuştur. Nizamname uyarınca, doktorluk ve diş doktorluğu mesleklerine ticari bir yön verilmesi yasak olup, bu meslek mensuplarının ne şekilde olursa olsun kendi reklamlarını yapması yasaktır. Ayrıca doktorlar ve diş doktorlarının, gazete ve benzeri basılı yayın araçlarında reklam niteliğinde teşekkür ilanları yazdırmaları da yasaklanmıştır.

​

Benzer bir düzenleme Türk Tabipleri Birliği’nin 10-11 Ekim 1998 tarihinde gerçekleştirilen 47. Büyük Kongresi’nde kabul edilen, 01.02.1999 tarihinde yayımlanan ve tüm tıp doktorlarının uymaya mecbur olduğu Hekimlik Meslek Etiği Kuralları’nda da düzenlenmiştir. Doktorların, mesleğini uygularken reklam yapamayacağı, ticari reklamlara araç olamayacağı, çalışmalarına ticari bir görünüm veremeyeceği, insanları yanıltıcı, paniğe düşürücü, yanlış yönlendirici, meslektaşlar arasında haksız rekabete yol açıcı davranışlarda bulunamayacağı hüküm altına alınmıştır. Doktorların yayın araçlarıyla yapacağı duyurularında yalnızca uzmanlık alanını, çalışma gün ve saatlerini bildirebileceği belirtilmiştir.  

​

22.05.2014 tarihli ve 29007 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik’e göre de sağlık meslek mensupları ile sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensuplarının, yanıltıcı, talep artırıcı ve kendilerini övücü tanıtım yapmaları, kampanya düzenlemeleri ve reklam yapmaları yasaklanmıştır. Yalnızca isim, unvan, dal ve adreslerini tanıtabilmelerine izin verilmiştir.

​

Sağlık alanında reklam ve tanıtım faaliyetlerine ilişkin yasak ve kısıtlamalar yalnızca tıp doktorları ve diğer sağlık meslek erbabı için değil, sağlık kurumları ve kuruluşları için de bağlayıcı bir niteliği haizdir.  27.03.2002 tarihli ve 24708 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Özel Hastaneler Yönetmeliği’ne göre özel hastaneler; tıbbî deontoloji ve meslekî etik kurallarına aykırı şekilde, insanları yanıltan, yanlış yönlendiren ve talep yaratmaya yönelik, ruhsatında yazılı kabul ve tedavi ettiği uzmanlık dallarından başka hastaları kabul ve tedavi ettiği intibasını uyandıran, diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunamazlar ve bu mahiyette tanıtım yapamazlar. Özel hastaneler tarafından oluşturulan internet sitelerinde yer alan her türlü sağlık bilgisi, alanı ile ilgili bilgi ve tecrübeye sahip sağlık meslek mensupları tarafından verilmek zorundadır. Bu siteler aracılığıyla hiçbir şekilde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler verilemez. İnternet sayfalarında verilen bilginin, son güncelleme tarihi açıkça belirtilir.

​

15.02.2008 tarihli ve 26788 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik’te de sağlık kuruluşları tarafından reklam yapılamayacağı açıkça düzenlenmiştir. Buna göre sağlık kuruluşları tarafından, tıbbi deontoloji ve mesleki etik kurallarına aykırı, insanları yanıltan, yanlış yönlendiren, talep yaratmaya yönelik, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış veya yerleşik tıbbi metot haline gelmemiş uygulamalara dayalı tanıtım yapılamaz ve diğer sağlık kuruluşları aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunulamaz. Sağlık kuruluşları, sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte bilgilendirme yapabilir. Burada belirtilen hükümlere aykırı olmamak kaydıyla açılışı, hizmet alanları ve sunduğu hizmetler ile ilgili konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilir ve ilan verebilir. Ancak, bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri kapsamında yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer verilemez.

 

Bunun yanında, sağlık hizmeti sunumunda, hekimler ve hastalar arasında aracılık etmek ve aracıdan yararlanmak da yasaklanan faaliyetlerdendir. Hekimlik Meslek Etiği Kuralları’na göre doktor, diğer doktorlara veya tetkik-tedavi kuruluşlarına maddi çıkar karşılığı hasta gönderemez. Doktor, hasta sağlamak amacıyla aracı kişilerden yararlanamaz.

​

Hatta, 23.01.1953 tarihli ve 6023 sayılı Türk Tabipleri Birliği Kanunu’nda bu konuda daha ağır bir yaptırım öngörülerek, ücret ve herhangi bir menfaat karşılığında doktorlara iş getirenlere, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verileceği düzenlenmiştir. Yine bu Kanun’a göre, “sinema, radyo, müstahdemler veya sair yazılı ve sözlü vasıtalarla reklam yapılmasını önlemek” Türk Tabipleri Birliği’nin yönetim kurulunun görevleri arasında sayılmıştır.

​

Türk Tabipleri Birliği’nin 12.06.2016 tarihinde gerçekleştirilen 67. Büyük Kongresinde “Hekimler ile Sağlık Kurum ve Kuruluşlarının Elektronik Ortamlardaki Paylaşımlarına İlişkin Kılavuz” (Bundan böyle kısaca “Kılavuz” olarak anılacaktır.) kabul edilmiştir. Bu kapsamda, tüm doktorlar ile sağlık kurum ve kuruluşlarının internet ortamının kullanımında, sağlık hizmetinin özelliği ve tıp mesleğinin saygınlığını dikkate alınarak birtakım ilkeler ve kurallar belirlenmiştir. Kılavuz’a göre, doktorlar, internet sitelerinde “kişisel bilgiler” başlığı altında, aldığı eğitimlere, Tababet Kanunu’nda belirlenen uzmanlık alanında kazanılmış uluslararası yeterliliklerine ve unvanlarına, bilimsel yayınlarına, bilimsel toplantılardaki konuşmalarına, düzenlediği toplantılara, ödüllerine, yerli ve yabancı uzmanlık dernek ve kuruluşlarına üyeliklerine, idari ve danışmanlık görevlerine yer verebilirler, sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte, toplumu bilgilendirmeye yönelik içerik paylaşılabilirler. Fakat doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere yer verilemez, verilen bilginin kaynağı ve son güncelleme tarihi belirtilmek zorundadır. Her bilgilendirme sayfasının altında "Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz." ifadesi, en az diğer yazılarla aynı puntoda ve kolaylıkla fark edilebilir biçimde yer almalıdır. Kılavuz’a göre ayrıca, günümüzde bilim çevrelerince kabul edilmiş bilgilere aykırı, hatalı ya da doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere yer verilemez, tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren (ifade, yazı, fotoğraf, video, röportaj, haber vb.) ögelere hiçbir şekilde yer verilemez. Kılavuz’da yer alan en önemli hükümlerden biri de hastaların tedavi öncesi ve/veya sonrasına ait görüntülerine ya da ifadelerine hiçbir şekilde yer verilemeyeceğidir. Buna paralel olarak, bu nitelikteki yayınlara link verilerek yönlendirme de yapılamaz. Yine benzer şekilde, sağlık çalışanlarının, tedavi öncesi, sırası ve sonrasında hasta ve hasta yakınları ile birlikte görüntülerine yer verilmesi de yasaklanmıştır. Doktor hakkında veya sağlık kurum ve kuruluşu ile burada görev yapan sağlık personeli hakkında, hastalara ait değerlendirmelere, görüş bildirimine, teşekkür ilanlarına yer verilemez. Muayenehane ve diğer sağlık kurum ve kuruluşlarının fiziki ortamı ile tıbbi cihaz veya donanımlara ilişkin ifade ve görüntüler kullanılamaz. Ayrıca bu Kılavuz’da yer alan tüm kurallar internet sitesinin yabancı dillerdeki görünümleri için de geçerlidir. Ancak bu kuralların ihlali durumunda yaptırım uygulamaya yetkili merci Türk Tabipler Birliği’dir.

​

Türk Tabipler Birliği’nin, 23.01.1953 tarihli ve 6023 sayılı Türk Tabipleri Birliği Kanunu’na dayanarak uygulayabildiği yaptırımlar şunlardır:

​

• Yazılı ihtar,

• O yılki en yüksek yıllık üye aidatının 3 katından az, 5 katından fazla olmayan para cezası,

• 15 günden 6 aya kadar geçici olarak mesleki faaliyette bulunmaktan men etmek,

• Bir mıntıkada 3 defa mesleki faaliyette bulunmaktan men cezası almış olanları o bölgede çalışmaktan men etmek,

Haysiyet divanları, bu cezaların verilmesinde sıra gözetmeksizin geniş takdir hakkını kullanırlar.

​

Türk Tabipler Birliği, Türk Tabipleri Birliği Kanunu ve Türk Tabipleri Birliği Disiplin Yönetmeliği hükümleri gereğince, tabip odalarına yapılan bildirim veya şikâyet üzerine ya da re’sen, inceleme yapma, soruşturma açma, disiplin kovuşturması yürütme ve disiplin cezası verme yetkilerine sahiptir.

​

​

Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik

​

Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 29.07.2023 tarihli ve 32263 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik (Bundan böyle kısaca “Yeni Yönetmelik” olarak anılacaktır.) öncesi mevzuat bu şekildeydi.

 

Kısacası, sağlık alanındaki düzenlemelerin tamamında doktorların ve sağlık kuruluşlarının her ne suretle olursa olsun reklam yapması yasaklanmış, bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri ise belirli kurallara tabi tutularak önemli ölçüde sınırlandırılmış, tedaviye yönelik bilgilendirmede bulunulması yasaklanmıştı. Yani doktorlara reklam yasağı zaten mevcuttu. Ancak bu yasağın ihlali durumunda yaptırım uygulamaya yetkili yegâne merci, meslek odalarının ulusal çaptaki çatı kurumu olan Türk Tabipler Birliği idi.

 

Fakat Yeni Yönetmelik ile birlikte, Sağlık Bakanlığı bünyesinde kurulacak olan Sağlıkta Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri İl Değerlendirme Komisyonu (Bundan böyle kısaca “Komisyon” olarak anılacaktır.) da idari yaptırım uygulayabilecektir. Yeni Yönetmelik’e aykırılık durumlarının tespiti için, valilik onayı kurulacak olan Komisyon, illerde, tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin Yeni Yönetmelik hükümlerine ve ilgili diğer mevzuata uygunluğunu değerlendirecektir. Komisyon, aykırılığı tespit edilen tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerine ilişkin incelemesini, ilgili dosyanın Komisyon’a sevk edildiği tarihten itibaren en geç 30 gün içerisinde değerlendirir ve karara bağlar.

​

Yeni Yönetmelik, önceki dönemde yürürlükte olan düzenlemelere paralel olmakla birlikte, daha detaylı ve güncel hükümler de içermekte, birtakım yenilikler de getirmektedir. Yeni Yönetmelik, birçok açıdan Kılavuz’da yer alan hükümler ile paralel düzenlemeler barındırmaktadır ancak Yeni Yönetmelik’in önemi şurada yatmaktadır. Artık, Türk Tabipler Birliği’ne ek olarak, ihlal durumunda yaptırım uygulamaya yeni bir kurum olan Komisyon ihdas edilmiştir.

​

Yeni Yönetmelik, sağlık meslek mensuplarını, sağlık hizmeti sunan gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerine ait olup ilgili mevzuatı uyarınca Sağlık Bakanlığı tarafından verilen izin, uygunluk belgesi veya ruhsat ile faaliyet gösteren tüm sağlık kurum, kuruluş, müesseseleri ve uluslararası sağlık turizmi aracı kuruluşları tarafından yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri ile sağlık hizmet sunumu alanında yetkisi, izni ya da ruhsatı bulunmayan kişi, kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerini kapsamaktadır.​

 

Yeni Yönetmelik’e göre reklam, “sağlık alanındaki özel sağlık tesisleri, sağlık hizmet sunumu veya tıp meslekleri ile bağlantılı olarak; bir ürün veya hizmete talep yaratmak veya talebi artırmak ve kişileri ikna etmek amacıyla herhangi bir mecrada yazılı, görsel, işitsel ve benzeri yollarla gerçekleştirilen ticari amaçlı pazarlama iletişimi niteliğindeki duyurular” olarak tanımlanmıştır. Tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri ise “özel sağlık tesisleri için hasta kabul ve tedavi edilen uzmanlık dalları, adres ve iletişim bilgileri ile hizmet verilen sağlık alanıyla ilgili sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgileri, hekimler için ise mesleki ve akademik unvanı ile Tababet Kanunu’nda belirlenen ana dal ve yan dal uzmanlıklarını, muayene gün ve saatlerini, hasta kabul ettiği zaman ve mahal bilgisini ve sunmaya yetkili oldukları sağlık hizmetiyle ilgili sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgileri içeren; yanıltıcı ve aldatıcı olmayan, insan sağlığını tehlikeye düşürmeyen, talep ve haksız rekabet ortamı yaratmayan ve reklam tanımı kapsamına girmeyen faaliyetler” olarak tanımlanmıştır.

​

Yeni Yönetmelik’te de sağlık hizmet sunumunda örtülü veya açık reklam yapılması ve yaptırılmasının yasak olduğu düzenlenmiş, doktorların paylaşabileceği sınırlı sayıdaki bilgilerin kapsamı çizilerek, “akademik unvan, muayene gün ve saatleri, hasta kabul ettiği zaman ve yer bilgisi” gibi tanıtıcı bilgilerin yanında, uzmanlık dalları konusundaki bilgiler, Tababet Kanunu ile belirlenen “ana dal ve yan dal uzmanlıkları” ile sınırlandırılmıştır. Atıf yapılan Tababet Kanunu’nda belirtilen uzmanlık alanlarının dışında bir ifade kullanılması yasaktır. Örneğin, “estetiysen” gibi bir uzmanlık alanı, mevzuatta yer almadığından kullanılması gereken ifade “Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi Uzmanı” olmalıdır, “Nöroşirürji Uzmanı” ifadesi yerine “Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı” kullanılmalıdır. Sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgiler de hizmet verilen sağlık alanıyla sınırlı olmalıdır. Mesela bir iç hastalıkları uzmanının ortopedi ve beyin ve sinir cerrahisi dallarını konusu kapsamındaki fıtık rahatsızlığı ile ilgili bilgi paylaşması da yasaktır.

​

Yeni Yönetmelik’te yer alan yasaklardan biri de hastaların sağlık hizmetine yönelik teşekkür ilanında bulunduğuna dair izlenim oluşturacak faaliyetlerde bulunulamayacağıdır. Bundan böyle doktorların tedavilerinden memnun kalan hastaların, sosyal medya üzerinden veya başkaca yöntemlerle, doktora teşekkür etmeleri dahi yasaktır. Dolayısıyla doktorların sosyal medyadaki paylaşımlarının bundan böyle yoruma kapalı olması gerekmektedir, keza bu konuda açık hüküm de mevcuttur. Doktorun uyguladığı tedaviden memnun kalan hastaların o doktoru kendi aralarındaki konuşmalarında arkadaşlarına tavsiye etmesinde ise şimdilik bir engel bulunmamaktadır. Doktorların internet sitelerinde paylaşmış olduğu bilgilendirme yazılarında “bilgilendirmenin son güncelleme tarihi ile internet sitesi editörüne ulaşılabilecek iletişim bilgilerinin açıkça belirtilmesi” de Yeni Yönetmelik’in gereklerinden biridir.

​

Yeni Yönetmelik’e göre, sağlık meslek mensupları ve sağlık tesislerinin, sundukları sağlık hizmetleri ile ilgili yapacakları tanıtım ve bilgilendirmelerinde; “tedavinin etkilerini kıyaslayıcı ve talep oluşturan nitelikte öncesi ve/veya sonrası görsellerin” bulunması yasaktır. Bu hüküm Yeni Yönetmelik’in en dikkat çeken hükümlerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Bundan böyle, doktorlar ameliyat ettikleri veya başka bir tedavi uygulayarak iyileştirdikleri hastalarının tedavi öncesindeki durumlarının ve/veya tedavi sonrasındaki durumlarının görsellerini, ancak ve ancak bu görseller tedavinin etkilerini kıyaslayıcı veya talep oluşturan nitelikte değilse mümkün olabilecektir. Öncesi / sonrası fotoğraflarının karşılaştırmalı olarak sunulması bir yana, tedavi öncesi fotoğrafın tek başına paylaşılması veya tedavi sonrası fotoğrafın tek başına paylaşılması dahi ancak ve ancak bu görseller tedavinin etkilerini kıyaslayıcı veya talep oluşturan nitelikte değilse mümkündür. Doktorlar tarafından paylaşılan görsellerin tedavinin etkilerini kıyaslayıcı veya talep oluşturan nitelikte olup olmadığını ise Komisyon takdir edecektir.

​

Tüm bu yasaklar ilk bakışta doktorlar için gelmiş gibi görünse de Yeni Yönetmelik’in kapsamı oldukça geniştir. Yeni Yönetmelik’e göre: “Hekim, diş hekimi, eczacı, hemşire, ebe ve optisyen” mesleklerinin yanı sıra, "Klinik psikolog, Fizyoterapist, Odyolog, Diyetisyen, Dil ve konuşma terapisti, Podolog; Sağlık fizikçisi; Anestezi teknisyeni/teknikeri; Tıbbi laboratuvar ve patoloji teknikeri, Tıbbi görüntüleme teknisyeni/teknikeri, Ağız ve diş sağlığı teknikeri, Diş protez teknikeri, Tıbbi protez ve ortez teknisyeni/teknikeri, Ameliyathane teknikeri, Adli tıp teknikeri, Odyometri teknikeri, Diyaliz teknikeri, Fizyoterapi teknikeri, Perfüzyonist, Radyoterapi teknikeri, Eczane teknikeri; İş ve uğraşı terapisti (Ergoterapist); İş ve uğraşı teknikeri (Ergoterapi teknikeri) Elektronörofizyoloji teknikeri, Mamografi teknikeri, Acil tıp teknikeri, Hemşire yardımcısı, Ebe yardımcısı, Sağlık bakım teknisyeni” meslekleri de bu Yeni Yönetmelik’te düzenlenen yasaklara uymakla yükümlüdürler.

​

Dolayısıyla, Yeni Yönetmelik’e göre, bir diyetisyenin faaliyeti sonucu zayıflayan bir danışanının kilo vermeden önceki hâlini ve/veya danışanının kilo verdikten sonraki hâlini, karşılaştırmalı olarak ya da tek tek paylaşması, şayet bu görseller “tedavinin etkilerini kıyaslayıcı veya talep oluşturan nitelikte” olduğu takdirde kesin bir biçimde yasaklanmıştır. Bir görselin “tedavinin etkilerini kıyaslayıcı veya talep oluşturan nitelikte olduğunu” değerlendirecek olan Komisyon’un, kararını neye göre ve nasıl tespit edeceğini ise zaman gösterecektir. Zamanla ortaya çıkacak olan emsal kararlarda oluşacak olan içtihat, Komisyon’un bakış açısı ve yorumlama ölçütleri hakkında fikir edinmemizi sağlayacaktır.

​

Yeni Yönetmelik’te yer alan bir diğer yasak da şudur: Başka mecralarda yapılmış olsa dahi görsel içeriklere ilişkin yapılan hasta yorumları veya teşekkür ilanı anlamına gelecek ifadeler paylaşılamaz. Görsel içeriklere ait paylaşımların tamamen yoruma kapatılması zorunludur. Bu hüküm, özellikle Instagram gibi sosyal medya platformlarında paylaşılan hasta görsellerinin altına hasta tarafından yapılan olumlu yorumların ve teşekkür mahiyetindeki ifadelerin, sosyal medya kullanıcıları nezdinde talep artırma ihtimali düşünülerek hazırlanmıştır ve görsellerin yoruma kapatılması zorunluluğu getirilmiştir.

​

Yeni Yönetmelik kapsamında getirilen yasaklardan bir diğeri de ameliyat veya tıbbi girişim esnasında ve ameliyathanede hasta görüntüsü paylaşılamayacağıdır. Bu düzenleme son derece önemlidir. Bugün Instagram ve Youtube gibi sosyal medya platformlarında çok çeşitli ve zorlu ameliyatların nasıl yapıldığı konusunda gerek hastaları gerek tıp öğrencilerini gerekse de bilim dünyasını bilgilendirici son derece yararlı videolar ve fotoğraflar yer almaktadır. Bu maddede getirilen yasak, artık buna olanak vermemektedir. Zira, hastanın izni durumunda aksini mümkün kılan bir düzenleme de bulunmamaktadır, yani hasta ameliyathanede görüntüsünün paylaşılmasına izin verse dahi bu mümkün değildir, hastanın kimliğinin teşhis edilip edilememesi de bir şeyi değiştirmez. Hastanın kimliğinin teşhis edilemeyecek bir pozisyondaki görüntüsü, örneğin bel fıtığı ameliyatında yalnızca bel bölgesinin görülmesi, bile bu hüküm uyarınca paylaşılamaz.

​

Yeni Yönetmelik’in yoruma ve tartışmaya açık bir diğer düzenlemesi de “genel ahlak kurallarına aykırılık teşkil edecek şekilde vücudun mahrem bölgelerine ait görsel içerikler paylaşılamayacağı” hükmüdür. Genel ahlak ve mahremiyet gibi sübjektif ve tartışmaya açık kriterlerin, tıp ve sağlık bilimi gibi objektif bir alanda kimler tarafından nasıl ve ne şekilde değerlendirilebileceği ise ayrı bir tartışma konusudur.

​

Yeni Yönetmelik’te yer alan bir diğer önemli düzenleme de şudur: Sağlık meslek mensubu veya sağlık kuruluşunun, diğer sağlık meslek mensuplarından veya sağlık kuruluşlarından daha üstün veya daha iyi olduğu izlenimini vermeye yönelik olarak bölge, mekân, tıbbi cihaz, donanım, araç, gereç veya personel yahut benzeri herhangi bir unsur ile ilgili görsel paylaşılamaz. Buna göre, sağlık alanında faaliyet gösteren ve yukarıda belirttiğimiz meslek mensupları ile sağlık kuruluşları, muayenehanelerinin, hastanelerinin ve sahip oldukları araç ve gereçlerin görsellerini, eğer bu görselleri paylaşım amaçları “diğer sağlık meslek mensuplarından veya sağlık kuruluşlarından daha üstün veya daha iyi olduğu izlenimini vermeye yönelik” ise paylaşamaz. Peki bu izlenimi verme amacının varlığını Komisyon, nasıl ve neye göre tespit edecektir? Bu da sübjektif bir düzenlemedir, çokça yorum ve tartışmayı beraberinde getirecektir.

​

Yeni Yönetmelik’teki bir başka yenilik de radyo ve televizyon kanallarında sağlık alanında yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin denetimidir. Kablo, uydu, karasal ve benzeri iletim ortamlarından yayın yapan radyo ve televizyon kanallarında yapılan tanıtım ve bilgilendirme programlarına katılan, konuşma ve açıklama yapan sağlık meslek mensupları programdan önce, bu Yeni Yönetmelik’teki ve ilgili mevzuattaki tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerine ilişkin hükümlere paralel taahhütler içeren bir taahhütname imzalamak zorundadır.

​

Yeni Yönetmelik’teki düzenlemelere aykırılığın tespiti ve karara bağlanması durumunda hangi yaptırımların uygulanacağı da Yeni Yönetmelik’te düzenlenmiştir. Yeni Yönetmelik’te Tababet Kanunu’na atıf yapılarak, ihlal durumunda idari para cezası uygulanacağı belirtilmiştir. Ayrıca, ilgililerin bağlı bulundukları meslek kuruluşlarına da bildirim yapılır. Böylece, idari para cezalarına ek olarak, bağlı bulundukları meslek kuruluşları da başkaca yaptırım uygulayabilir. Dolayısıyla, ihlal durumunda hem idari para cezasına çarptırılmak hem de Türk Tabipler Birliği’nden uyarı, kınama vb. cezalar almak mümkündür.

​

İhlal durumunda sağlık tesisine uygulanacak yaptırımlar da Yeni Yönetmelik’te belirtilmiştir. Yeni Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin yapıldığı tespit edilen sağlık tesisi 2 kez uyarılır. 1 yıl içerisinde 3. kez Yeni Yönetmelik hükümlerine aykırı tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri yapıldığının tespit edilmesi halinde 3 gün süreyle ilgili tıp veya uzmanlık dalındaki birimin faaliyeti durdurulur.

​

Tanıtımı ve bilgilendirme faaliyetleri yapılan kişi, kurum ve kuruluşların, ilgili mevzuata ve Bakanlık düzenlemelerine aykırı olarak yetkisiz, izinsiz veya ruhsatsız olarak sağlık hizmeti sunduğunun tespiti durumunda, Yeni Yönetmelik uyarınca, yetkisiz sağlık hizmeti sunulan yerlerin faaliyeti derhal durdurulur ve ilgililer hakkında Tababet Kanunu ve 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu hükümleri uyarınca Cumhuriyet savcılığına suç duyurusunda bulunulur.

​

Yeni Yönetmelik’e göre, serbest olarak çalışan, doktor ve diş doktoru dışındaki sağlık meslek mensupları ile sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensupları tanıtım ve bilgilendirmeyi ancak şu koşullarda yapabilir:

​

• Tanıtım ve bilgilendirmenin sağlık beyanı içermemesi gerekir.

• Tanıtım ve bilgilendirme, tanı ve tedaviye yönelik olamaz.

• Tanıtım ve bilgilendirme, yapan kişinin mesleki yetki alanı kapsamında olmalıdır.

 

Şayet bu kişiler tarafından yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri, yukarıda yer alan 3 koşulun tamamına uymazsa, yetkisiz sağlık hizmeti sunumu olarak değerlendirilir ve ilgililer hakkında Tababet Kanunu ve Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu hükümleri uyarınca Cumhuriyet savcılığına suç duyurusunda bulunulur.

 

Dolayısıyla, serbest olarak çalışan, doktor ve diş doktoru dışındaki bir sağlık meslek mensubu tarafından yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri sağlık beyanı içerirse veya tanı ve tedaviye yönelikse ya da tanıtım ve bilgilendirmeyi yapan kişinin mesleki yetki alanı kapsamında değilse, ilgili kişi hakkında Cumhuriyet savcılığınca iddianame hazırlandıktan sonra, ceza mahkemesinde yapılan yargılama sonucunda ilgili kişi suçlu bulunursa, hapis cezasına çarptırılabilir.

​

Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu’na göre, ruhsatsız olarak sağlık hizmeti sunan veya yetkisiz kişilerce sağlık hizmeti verdirenler, 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve 20.000 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.

 

Tababet Kanunu’nu uyarınca da diploması veya meslek belgesi olmadan mevzuatta tanımlanan sağlık meslek mensuplarının yetkisinde olan bir işi yapan veya bu unvanı takınanlar 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve 200 günden 500 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.

 

​

Uluslararası Sağlık Turizmi

​

Yeni Yönetmelik kapsamında getirilen yenilikler böyle olmakla birlikte, tüm bu yasakların ve yaptırımların dışında kalan bir alan bulunmaktadır: Uluslararası sağlık turizmi.

 

Yeni Yönetmelik’e göre, uluslararası sağlık turizmi kapsamındaki tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri 13.07.2017 tarihli ve 30123 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Uluslararası Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı Hakkında Yönetmelik (Bundan böyle kısaca “Sağlık Turizmi Yönetmeliği” olarak anılacaktır.) hükümlerine uygun olarak yürütülür. Dolayısıyla, yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri Uluslararası sağlık turizmi kapsamına düşüyorsa, Yeni Yönetmelik’in sert hükümlerinin uygulama alnından çıkmak mümkündür.

​

Sağlık Turizmi Yönetmeliği’nde, kimlerin hangi durumlarda Sağlık Turizmi Yönetmeliği kapsamında olduğu düzenlendikten sonra, burada belirtilen kişilerden isteyenlerin de “kendi isteği ile uluslararası sağlık turizmi kapsamında ücret ödemeyi taahhüt etmesi durumunda” Sağlık Turizmi Yönetmeliği kapsamında hizmet alabileceği belirtilmiştir. Sağlık Turizmi Yönetmeliği’nin ilgili hükmünde “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları” da sayıldığı için, bir Türk vatandaşı da Türkiye’de bir sağlık kuruluşunda, bir Türk doktor tarafından tedavi edilirse, şayet uluslararası sağlık turizmi kapsamında ücret ödemeyi taahhüt ederse, bu faaliyet Sağlık Turizmi Yönetmeliği kapsamına girecektir. Ancak uluslararası sağlık turizmi kapsamında ödenecek olan ücreti belirlemeye yetkili kurum Sağlık Bakanlığı’dır. Sağlık Turizmi Yönetmeliği uyarınca, bu Yönetmelik kapsamında sunulacak uluslararası sağlık turizmi kapsamında verilen sağlık hizmetinin bedeli, Sağlık Turizmi Koordinasyon Kurulu’nun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir. Uluslararası sağlık turizmi sağlık tesisleri, Bakanlıkça belirlenen sağlık turizmi fiyat tarifesinde belirlenen usul ve esaslara uymakla yükümlüdür.

​

Peki uluslararası sağlık turizmi kapsamında faaliyette bulunabilmek için ne gereklidir? Uluslararası sağlık turizmi kapsamında faaliyette bulunabilmek için; sağlık tesisinin ve aracı kuruluşun uluslararası sağlık turizmi yetki belgesi alması zorunludur. Yetki belgesi almayanların uluslararası sağlık turizmi faaliyetleri Bakanlıkça durdurulur.

​

Yetki belgesi alabilmek için gereken diğer şartlar, Sağlık Turizmi Yönetmeliği’nde detaylı olarak düzenlenmiştir. Uluslararası sağlık turizmi kapsamında yapılacak bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri de yalnızca Sağlık Turizmi Yönetmeliği çerçevesinde yetki verilmiş sağlık tesisi ve aracı kuruluşlar tarafından yapılabilir. Sağlık Turizmi Yönetmeliği’nde yer alan bilgilendirme ve tanıtım faaliyetlerine ilişkin hükümler, genel olarak Yeni Yönetmelik’teki hükümlerle paralel olmakla birlikte, Yeni Yönetmelik’te yer alan, öncesi/sonrası görselleri paylaşamama ve yoruma kapalı gönderi paylaşma gibi son derece katı düzenlemeler Sağlık Turizmi Yönetmeliği’nde mevcut değildir.  Ancak Sağlık Turizmi Yönetmeliği uyarınca, Türkiye sınırları içerisinde talep oluşturacak şekilde ve Türkçe dilinde tanıtım yapılamaz. Tanıtımlar, tanıtım yapılacak ülkelerin dilleri ve/veya İngilizce dilinde yapılabilir.

​

Görüldüğü üzere, Türkçe dışındaki herhangi bir dilde tanıtım ve bilgilendirme yapılması hâlinde, hastanın ameliyat öncesi ve ameliyat sonrası fotoğraflarının paylaşılması, hasta tarafından teşekkür ve övgü niteliğinde yorumlar alınması, şayet tüm bunlar “Türkiye sınırları içerisinde talep oluşturacak şekilde ve Türkçe dilinde tanıtım yapılmadan gerçekleştirilişe” mümkündür. Sağlık Turizmi Yönetmeliği kapsamına giren tanıtım ve bilgilendirmenin sağlık beyanı içermesinde, tanı ve tedaviye yönelik olmasında, diğer insanları özendirici nitelik taşımasında herhangi bir engel bulunmamaktadır. Çünkü Sağlık Turizmi Yönetmeliği ile Yeni Yönetmelik’in amaçlarının, hedef kitlelerinin ve korumak istediği kitlelerin farklı olduğu düşünülmektedir.

 

Ancak şu husus son derece önemlidir ki, uluslararası sağlık turizmi kapsamında bir hizmet sunmadan, yani Sağlık Turizmi Yönetmeliği’nde yer alan gerekli yetki belgesine sahip olmadan ve belirtilen ücret tarifesini uygulamadan, yalnızca yabancı dilde paylaşım yapmak, Yeni Yönetmelik’te yer alan yaptırımların uygulama alanı dışında kalmak için yeterli değildir.

​

​

Av. Uzm.Arb. Emre Senar BOZKURT, LL.M.

​

​

Konuyla ilgili detaylı bilgi için info@emresenarbozkurt.av.tr adresinden tarafımızla iletişime geçebilirsiniz.

​

​

​

​​

​

​​

İşbu makalenin tüm hakları saklı olup, makalenin yazarı olan Emre Senar BOZKURT'a aittir. Kaynak gösterilmeksizin veya yazarın yazılı izni olmaksızın bu makalenin tamamı veya bir bölümü kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya yazarın yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.